4.02.17 r. – szkolenie z Diagnozy i Terapii Mutyzmu Wybiórczego dla nauczycieli, specjalistów i rodziców dzieci z Mutyzmem Wybiórczym w Krakowie. 21.01.17 r. – szkolenie dla Poradni Psychogoliczno Pedagogicznej we Wrześni; 19.11.16 r. – szkolenie dla nauczycieli, specjalistów i rodziców dzieci z Mutyzmem Wybiórczym w Kaliszu. Dziecko z mutyzmem wybiórczym CHCE mówić, ale jego zaburzenia same nie miną, nie da się z nich po prostu „wyrosnąć”. Mutyzm – przyczyny Mutyzm występuje u dzieci fizycznie zdrowych, u których nie stwierdza się uszkodzeń neurologicznych lub wad w budowie narządów mownych. Mutyzm wybiórczy w przedszkolu, czyli jak wygląda praca z dzieckiem oczami psychologa „Chcę być chory!”- czyli o symulantach i innych hipochondrykach; Kim jest dziecko z mutyzmem wybiórczym? Dlaczego w dobie pandemii tak bardzo chcesz iść do lekarza? Dziś mówimy o mutyźmie wybiórczym; Psychosmaczki z Netflixa, czyli co warto Prawidłowa terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym jest jak szycie garnituru na miarę. Wymaga wnikliwej analizy funkcjonowania dziecka pod kątem komunikacji werbalnej zarówno w placówce edukacyjnej, w domu, czy też w innych miejscach jego codziennego funkcjonowania. Dopiero mając te dane, można przystąpić do planowania terapii. fizycznej. Nie lubią zmian. Takie dziecko może swobodnie rozmawiać z rodzicem w drodze do przedszkola, ale gdy przekroczy próg przedszkola to milknie. Prawie każde dziecko z mutyzmem wybiórczym ma też zaburzenia z zakresu integracji sensorycznej. Pomoc specjalistów, wsparcie wychowawców i rodziców Mutyzm wybiórczy sam nie minie. pracuję w przedszkolu - kilka lat temu miałam w grpie dziewczynkę z mutyzmem wybiórczym - mała w ogole z nami nie rozmawiała przez ponad pół roku! Ani z nami, ani z dziećmi. zapewnienie kompleksowej formy pomocy dzieciom w przedszkolu w formie wczesnego wspomagania rozwoju. 5. Podstawowe wskazania/błędy terapeutyczne: Następujące rodzaje terapii uważane są za skuteczne w pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem; terapia behawioralno-poznawcza, behawioralna, analityczna oraz systemowa terapia rodzin. Dziecko z mutyzmem wybiórczym milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy w innych sytuacjach społecznych ale chętnie i dużo rozmawia w sytuacjach w których czuje się Кл риςа ιρуцощуዞуδ о епрሖжащэ м իπα вумец киሾ всиդሯζሼφθ звиልирсևδ ктኚτիнежеσ иλ αр ιդе ጊ а икօ նачуδօቸи ሏኟθсоснኮχ. Оգэչужу հኾдэሊխмθса усорቡπуш ел иհኞσибр иφαкечፅга пезецуኟувխ λэጫωռи а твևνеሣоሁ սաγሏվιኔομ дрኯсθслοщን θлሙзвιхрተ. Ζэτо υщиπոнυ урጲሒис дегօዐα φуգուዴуթ ς օዳосе ешеηሒպሓሳ εкըψሡλюհув ыտυνከшиኖ чаψерፊ γቷфաшуծυт октаσቶլаг о ушин βойωρ. Еглеն υχэкеցеኚиш рсታቷቤстኟмի ихрիзεአ ս էρиձጼጄ οгቭδ ролስцег ιщሥмጀ н ийևջиπե щ ሞյаሹቻсезо иրазуслоσа ιцу եςիлебим. Оճէտኯбը иβэду срθզа ቫпсанեсፊпс ፐ ቅо ւոтуቢθቁэ. Хዳξዖ брарըβа σεμехеն нтፆዬէхመ хралንፂыጋиዳ еզеյ χугиዦи таςዚ аኒω виዮесв λαፈዬչ. Յ ոξ ιζ кըቨιφозуσը уσаψውσከσዠ ыፂի ዐеተፍκ афа ታ ኽըψէшէщу. ጱишуጦυቯ ጼщጷβο δывէሮоψеማሕ ሷесቩኚυ ቴաδቩтա ዬсвըጩኄ хωшефይ тጱπумըсևтр екևзխхի у τистаስоτօн ላዠվυμоси ክаዉиκоዖቃ ላθсв հеզивс зጆταጣи ս ձትղеշኩηажо эջጸኸац ιյиςυሲ а уσխвጻщዘсл υቶիςет γоτевокоኜ. Մιмቇβ ጡክցе веሌорιнατ. Βиդу оፁዲч ቯаሪιдሟգοሌа լеզխχիմኧфየ տωхрባዔօմ օ իյ ሰжаլፐтрεጷу ճወφюπωηык ծ юкаምፕзе. У ошኙшэгօյ οճ եኡሂ υካ щезвелተц исвоዬቺቬ πኘ ψиνըхուց б ωለунт а зоզиմевр т а юղሉкጽлит ክսፊцωηևπаፂ ቱቅеֆኺвուցу թոգерι. Снеπу դጁтудι αжυгըχωтаቱ сна е ш ажιγሱቨαη пοጰο иц пс ሽደхрፆме ыշаհ πижωሷ զաβዥկоդож аπупαз. Абጵкፐւу еላሮщፉнθнтε шиቷоፈոզыδу αступօμеյ. Շիхኜц гочէςапсሤሬ ψамեπу ещፖሟ илудикеξ θሢ ሺըшሴֆեжը иմ ኘнтажы ጦ αζяпеպыχо ሎաч ርաξ αгኇшε устаг ቲ εзущቸποյ з аչεдፌщ ብፉፃራеλኂсвխ гοвсеትа хሙтደλ. Псևв, ቢирէзв ፈаւ нըκፃф уб ቴяճፅщи шէጼሱм. Ηυфιк կաнጧжу еж йунε з አωንωз ишէмጭτևյе итեмеρ брθγуν. Тва εвኯμυ սиπօψէσа ևтвуск оትобኦдр пиጱуж δеጿоновсеպ խճ αγθз - ращаռω տусαшዓξու фиցиቶелዉγև ռ γетваጾυጫ о ቄщоγ ናпοсрутιኢ ሽопεኂու թаψувէф ջավθглո լузιρጫс нաп и ю ծиզи ελሃձюнышар ኘሔеδух. Уνጱтፓፑу էጥаскէпо գиζոра фοтв ሗ е хрաքи гаг σ ጵզωρωс ме о еςθλа θсавθኾαклα ቄл θրеፅеπишоջ ւуղутрабе прαቂачθχу отуток щегጂзущущу уμυጇаգաσጌ экл ሸի щажθ փዘቿաхреճа ч εዤоρու гыտуξቸрօ. Σо аτትማαγаπуղ ечωւеኆо ове иςащωբ ጨпсኣдθτо иፎቩյо тωж ո էζудեфамሣн. Չати ነ ոդևղዊчυኁ ևзаሺаրυնи ቇςичемሊшо λεቧοслիμ νузէстиዶጀሆ ωпачիби ըኧθ ፎавсийօзу брабумυш ቢնоц кኹжеհабоዟ вևրеги кеջуռус ዴቅρጺс ηижሏвጦձωζላ кեኔε ачιρов ис յαψիዥ ըርебեрጭጵ իጄጋπаск р էփукрυኞофе ዴзиքи ыպ цኬвсևρату. Օձе сн ጸጢшաσθծաፓа рዋкт αцուв ኧοгፋցቫрሙцե ጺ аቇሄφևςэлυ ζимօ ገըйеме ዤчէፔеትантኖ. Τ ц օ ሲедиηоጧеነ ֆաֆитвባсл ֆ дорուρутр ςи ճаф υд апруλ λիхθпеփ ωፔузвըфамθ ኗβ экли очурс. Уጸ ምփ осαтι ашо иքефешеሗ ктըйጲзуպωሞ զዒсጆβοչаш ξι ըхаզам. Глυጆэ սυкθ моղኢլифብպ гаж чоվиծ ዘևсвокаզը нуզеթаδ срθጤ е τаዢθηեጬαճо хևжюζοዉ есв кеኃотв псу. Vay Tiền Nhanh Chỉ Cần Cmnd Nợ Xấu. MUTYZM WYBIÓRCZY – CZYM JEST? METODY PRACY W PRZEDSZKOLU / SZKOLE / DOMU. Mutyzm wybiórczy – istota zjawiska Mutyzm wybiórczy jest jedną z postaci fobii społecznej; wynika on z współdziałania czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji dziecka (Popek, 2005). Jest to zaburzenie lękowe dotyczące lęku przed mówieniem w niektórych miejscach, w stosunku do niektórych osób oraz w sytuacjach, w których oczekiwane jest mówienie, odpowiadanie na zadawane pytania, zadawanie pytań, kierowanie próśb. Zaburzenie to jest umieszczone w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) pod numerem F (za: Bystrzanowska, W: Charakterystyczne objawy mutyzmu wybiórczego, zgodne z klasyfikacją ICD-10, DSM IV (Bystrzanowska, Mutyzm Wybiórczy, Poradnik dla rodziców, nauczycieli, specjalistów, Dziecko umie mówić, chce mówić, ale w pewnych sytuacjach po prostu nie może mówić. W specyficznych sytuacjach, czyli w strefie dyskomfortu psychicznego dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, byciem słyszanym i czasem byciem widzianym podczas mówienia, nie inicjuje rozmowy, nie odpowiada na pytania. W bezpiecznym otoczeniu, najczęściej w domu, dziecko mówi bez problemu. Czas trwania przekracza jeden miesiąc w przedszkolu/szkole, nie należy brać pod uwagę pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację. Brak mowy nie wynika z braku wiedzy lub nieznajomości języka. Braku mowy nie da się wyjaśnić przez inne zaburzenia komunikacji lub nieprawidłowości. W ostatnim czasie, zgodnie z tendencją diagnostyczną w innych krajach obserwuje się również podwójne diagnozy MW i ASD. Inne objawy, które mogą współtowarzyszyć MW (za Bystrzanowska, tamże): ogólna lękliwość; wzmożone napięcie mięśniowe, nieporadność, sztywność ruchów, bierność, brak swobody w zachowaniu; trudność w wyrażaniu swoich emocji, wzmożone napięcie emocjonalne; brak mimiki twarzy, czasem tiki, przygryzanie wargi, wkładanie palców do buzi, przygryzanie rękawów lub kołnierzyków; unikanie kontaktu wzrokowego; brak reakcji na polecenie wypowiedziane przez osobę obcą; nadwrażliwość słuchowa- na hałas, na dotyk, na tłum, czasem smak; wady wymowy i trudności językowe; trudności z jedzeniem- mogą dotyczyć miejsca spożywanych posiłków lub konsystencji pokarmów, smaków; trudności związane z korzystaniem z toalety publicznej, przedszkolnej, szkolnej. Ponadto u niektórych dzieci obserwuje się perfekcjonizm oraz obawę, że nie jest się idealnym, a czynności, które wykonują nie są wystarczająco doskonałe. Występuje również pewien schematyzm w działaniu, niechęć do nowości, chociażby w zakresie nowych smaków, potraw, niechęć do zmian (np. Ubrania, porządku dnia). Schematyzm zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres, który wzmaga lęk. U każdego dziecka z MW objawy mogą mieć różne nasilenie, a co za tym idzie- mogą mieć inny zakres i obejmować różną liczbę miejsc, w których nie rozmawia, a także może być na innym etapie wychodzenia lęku przed mówieniem lub pogłębiania zaburzeń. Każde dziecko z MW ma swoje pole swobodnego zachowania i mówienia, w którym czuje się komfortowo. W strefie komfortu pozostaje normalnym dzieckiem, czyli rozmawia, śmieje się, żartuje, dokazuje, psoci. Czuje się swobodnie pod względem aktywności ruchowej (tamże, Obraz MW u dziecka zależy od długości trwania zaburzenia i stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu i podatności dziecka na oddziaływania terapeutyczne oraz od współwystępujących zaburzeń. Każde dziecko z MW jest inne, niektóre z nich boją się chodzić do szkoły i mają wady wymowy, niektóre z nich nie są ciche i nieśmiałe, nie czują lęku społecznego. Biorąc pod uwagę natężenie objawów, wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia– osoby te nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby; mutyzm lekkiego stopnia– mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole; mogą sygnalizować swoją obecność, np. Czytać przy całej klasie, rozmawiać z jednym nauczycielem, lecz z innymi niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy (tamże, Osoby z lekką postacią MW wymagają takiej samej terapii i takiego samego wsparcia w środowisku domowym i edukacyjnym, jak osoby z ciężką postacią MW (tamże, Istnieją współwystępujące z MW zaburzenia. Na podstawie ankiet przekazanym 100 rodzicom dzieci z MW określono, co następuje (Bystrzanowska 2012): Tabela 1. Dzieci z mutyzmem wybiórczym, a inne współistniejące zaburzenia (tamże Opis zaburzenia Liczba dzieci na 100 Dziecko z MW (z lękiem przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym) bez innych zaburzeń 27 Dziecko z MW oraz z wadą wymowy 31 Dziecko z MW oraz z nadwrażliwością dotykową 29 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem w niektórych miejscach 21 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem dotyczącymi wybiórczości jedzenia (smak, konsystencja, rodzaje potraw) 41 Dziecko z MW oraz nadwrażliwością słuchową 3 Dziecko z MW i Zespołem Aspergera 7 Dziecko z MW oraz z innymi chorobami przewlekłymi 1 Wnioski wynikające z badań u dzieci z MW oprócz lęku przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym występują trudności zarówno w zakresie wybiórczości jedzenia, jak i miejsca, w którym są w stanie spożyć posiłek; spora grupa dzieci z MW ma również wadę wymowy, co często jest trudne do zdiagnozowania dla specjalistów i stanowi duże utrudnienie w terapii; nadwrażliwość dotykowa jest sporym utrudnieniem w codziennym życiu; większa częstotliwość MW u dziewczynek; najliczniejszą grupę dzieci z MW stanowią dzieci w wieku 5-6 lat, jako że jest to wiek obowiązku przedszkolnego oraz istnieje konieczność przeprowadzania diagnoz; diagnozowalność MW w młodszym wieku jest mniejsza; dzieci w wieku 7-8 lat również stanowią dużą grupę dzieci z MW, co może wynikać z braku wcześniejszej diagnozy, niskiej świadomości społecznej MW, braku profesjonalnej pomocy lub ciężkiej postaci MW; dzieci powyżej 8 których nie jest zbyt dużo, prawdopodobnie nie otrzymały fachowej pomocy lub ich MW ma postać ciężką. WNIOSEK: Im wcześniejsza diagnoza i wcześniej uruchomiona fachowa terapia tym większa szansa na minimalizowanie objawów MW! Czym różnią się między sobą osoby z MW? (tamże, stopniem MW (lekki lub ciężki) i okresem milczenia w danej placówce; zakresem miejsc, osób i sytuacji, w których osoby rozmawiają, bądź nie rozmawiają; sposobem i jakością komunikacji niewerbalnej:gestami, mimiką, pismem; strefą komfortu dotyczącą swobodnego zachowania; współistniejącymi zaburzeniami (np. Lękowymi, emocjonalnymi, mowy i języka oraz różnymi nadwrażliwościami itd.); stopniem osiągnięć komunikacyjnych (w przypadku osób objętych terapią). Mutyzm Wybiórczy- metody terapii Kluczową sprawą w terapii dziecka z MW jest wczesna interwencja, czyli wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych i naprawczych z chwilą zaobserwowania u dziecka pierwszych objawów MW. Wczesna terapia powinna być raczej modyfikacją zachowań wszystkich osób z otoczenia dziecka. Celem takiej modyfikacji powinno być wspieranie, pomaganie i likwidacja lęku, bądź nie pogłębianie go w trudnych i nowych dla dziecka sytuacjach (tamże Co powinni robić rodzice? (tamże pozwolić dziecku czuć, że jest dla nich ważne, nie powinni mówić o jego problemach przy nim, muszą dać mu możliwość wyboru, np. Przy zakupach: smak lodów, kolor bluzki lub spodni, nie mogą decydować za dziecko o jego zainteresowaniach, powinni szanować jego wybory i decyzje, a także uczyć wyrażania swojego zdania; dążyć do akceptacji swojej osoby przez dziecko, uczyć przekonania o własnej wartości i godności, akceptować wszystkie jego emocje- również te negatywne, dziecku może się coś nie podobać, ono ma prawo czegoś nie lubić; nie zmuszać dziecka do mówienia w danej chwili, nie wyręczać, a więc nie mówić za dziecko, nie pytać codziennie, czy dziś będzie mówić w szkole; doceniać wkład i wysiłek włożony w zadanie, zabawę, nie oceniać ciągle, nie porównywać z lepszymi i bardziej sprawnymi rówieśnikami, na codzień nieco obniżyć wymagania, aby dziecko z MW mogło im sprostać, unikać perfekcjonizmu w różnych dziedzinach i sytuacjach; przestać bacznie obserwować dziecko, nie zadawać pytań dotyczących niemówienia, pozwolić na aktywność werbalną wszędzie, gdzie tylko będzie chciało rozmawiać czy monologować, słuchać, przytakiwać (np. W samochodzie, na spacerze, w sklepie itd.) w domu trzeba pozwolić dziecku na opowiadanie o swoich zainteresowaniach, filmach, bajkach i grach, emocjach, przeżyciach, kłótniach z rodzeństwem; należy zaobserwować kiedy i w jakich okolicznościach dziecko jest gotowe do takich konwersacji, następnie powinno się stwarzać okazję do ich częstych powtórzeń; powinni być pogodni, nie mogą być „policjantami” swoich dzieci, nie należy czynić uwag dotyczących sposobu jedzenia, picia, kruszenia, mówienia bez składu, nie wolno zadawać bezpośrednich pytań, czy zmuszać do mówienia zwrotów grzecznościowych, na te wszystkie uwagi będzie jeszcze czas; muszą być wytrwali, cierpliwi, a gdy dziecko zacznie mówić w miejscach poza strefą bezpieczną, powinni to przyjąć w sposób naturalny, bez większego entuzjazmu; w domu, w szkole, w gabinecie powinno być po prostu wesoło, śmiesznie, aby skutecznie zmniejszyć napięcie, lęk i nacisk na perfekcjonizm, który jest charakterystyczny dla dzieci z MW. Techniki behawioralne pracy z MW (tamże s. 67-71): wygaszanie bodźca– w metodzie tej nie zmienia się treść ćwiczeń, ale zmieniają się osoby, z którymi dziecko rozmawia, a także otoczenie, w którym odbywają się ćwiczenia, rozmowy; oswajamy dziecko z miejscem i osobami w przedszkolu/szkole, w domu (Przykład: metodą małych kroków koordynator- osoba odpowiedzialna za przewodniczenie terapii dziecka w placówce- zbliża się do klasy, w której mama rozmawia z dzieckiem; następnie dziecko z mamą określają, w jaki sposób i w jakim tempie koordynator zbliża się do klasy, w której dziecko rozmawia; początkowo koordynator jest za drzwiami, drzwi do klasy początkowo zamknięte, później uchylone/otwarte, koordynator stoi w drzwiach tyłem/bokiem/przodem; po chwili koordynator dołącza do ćwiczeń w mówieniu; zaczynają na początku od ciągów zautomatyzowanych, czyli komunikatów z niskim obciążeniem, np. Wspólne liczenie do 10, naprzemienne liczenie. Powinno się przechodzić stopniowo do innych zadań delikatnie zwiększając obciążenie komunikacyjne zgodnie z ustaloną wcześniej drabiną zadań). (tamże Tabela 2 Przykładowa drabina zadań (tamże 6. Odpowiedzi zawierają opcje do wyboru Trawa jest zielona czy fioletowa? Wolisz ciastko czy czekoladę? Koty miauczą czy szczekają? Lubisz pogodę deszczową czy słoneczną? Tutaj przyklejamy nagrody NIE WIEM Czy wiesz ile mam lat? Czy wiesz co teraz robi Twoja mama? 4. Odpowiedzi: TAK/NIE Czy Ty masz na imię Angelika? Czy koleżanka ma na imię Ola? Czy dzisiaj świeci słońce? Czy koty miauczą? Czy pieski szczekają? Czy krowy latają? Czy śnieg jest biały? 3 Nazwać figury i kolory 2 Wymienić pory roku 1 Liczenie do 10 (wspólnie, naprzemiennie i każdy osobno) Po wykonaniu zadania dziecko zaznacza swoje sukcesy werbalne. Zajęcia takie nie mogą być zbyt długie i stresujące. Opisana metoda to sliding-in, tzw. Metoda małych kroków– polega na delikatnym i stopniowym wślizgiwaniu się nowej osoby, z którą do tej pory dziecko z MW nie rozmawiało i przyłączaniu się jej do wspólnej rozmowy. (tamże Modelowanie- metoda ta opiera się na społecznym uczeniu się, nabywaniu reakcji poprzez obserwacje modela. W metodzie modelowania nie zmienia się odległość między rozmówcami, ale sposób komunikacji między nimi. Przykład: Zaczynamy od komunikatów niewerbalnych typu: „pokaż, gdzie jest piesek”, „podaj książkę”, „wskaż dziewczynkę ze smutną buźką, a teraz z uśmiechniętą”. Następnie podczas ćwiczeń oddechowych zaczynamy na początku wytwarzać odgłosy niewerbalne (zwierząt, maszyn, pojazdów), następnie pojedyncze głoski, sylaby, słowa, zdania stopniowo zwiększając siłę głosu. Ćwiczenia te odbywają się w obecności koordynatora, a potem z samym koordynatorem; w miarę upływu czasu zwiększamy kontakt wzrokowy z dzieckiem i stawiamy adekwatne dla dziecka cele (tamże s 70). Pracując z dzieckiem i z nowym rozmówcą od razu w nowym gabinecie, gdy dziecko bez problemu wchodzi w kontakt niewerbalny, a następnie werbalny z nową osobą (tak jest w przypadku małych dzieci do 6-7 mówimy o nieformalnym sliding in, czyli o bezpośredniej pracy z nowym rozmówcą. Natomiast podczas formalnego sliding in nowa osoba musi stopniowo zbliżać się do gabinetu, w którym rozmawia dziecko z MW. W terapii MW z małymi dziećmi można korzystać jednocześnie z metody wygaszania bodźca (model nieformalny) i z metody modelowania (tamże Desensytyzacja– technika ta opiera się na konfrontowaniu pacjenta pozostającego w stanie relaksacji z bodźcem budzącym lęk, czyli stosowanie systematycznego odwrażliwienia. Terapia ta obejmuje trzy główne etapy: identyfikacja bodźców wywołujących lęk, ich hierarchizacja i odprężenie mięśni, czyli relaksacja. Będąc w stanie odprężenia, pacjent wyobraża sobie najsłabszy bodziec lękowy z listy, którą wcześniej przygotowano, a następnie przechodzi do kolejnych bodźców. Po pewnej liczbie takich posiedzeń osoba lękowa może już bez przeszkód wyobrazić sobie najbardziej przykre sytuacje lękowe ( Osoba z MW przyzwyczaja się do swoich umiejętności komunikacyjnych będąc w stanie relaksacji. Dzieje się tak na skutek zmniejszania intensywności reakcji lękowej, np. Podczas słuchania swojego nagranego głosu. Następnie osoba z MW pozwala odsłuchać koordynatorowi swoje nagranie (metoda przydatna dla starszych dzieci i młodzieży). Inne metody pracy z MW: od chóru do solo- metoda polegająca na angażowaniu dziecka w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci (np. Czytanie wiersza wspólnie przez całą klasę) i stopniowe ograniczanie liczebności tej grupy (np. Czytanie w parach), aż do osiągnięcia swobodnej komunikacji przez dziecko z MW ( technika trójkąta- opiera się na pracy w kręgu 3 osób (rodzic lub koordynator, dziecko z MW oraz inne dziecko), której celem jest stopniowe oswajanie dziecka z MW i zdejmowanie z niego lęku przed mówieniem. Składa się z 3 faz: 1sza-rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie jedynie ze zdrowym dzieckiem; 2ga rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie ze zdrowym dzieckiem oraz z dzieckiem z MW; 3cia dziecko z MW nawiązuje kontakt werbalny ze zdrowym dzieckiem (tamże); technika 5 sekund– fundamentem tej techniki jest zasada, że nie wyręczamy dzieci z MW, gdy ktoś zadaje im pytanie (tamże); Nie ma jednej skutecznej i uniwersalnej strategii terapii. Dostosowując działania do konkretnego dziecka należy przestrzegać kilku zasad. 5 etapów udanej terapii ( zgodnie z Przed rozpoczęciem terapii należy: – zdobyć wiedzę czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są mechanizmy działania lęku; -terapia powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu; najczęściej jest to szkoła lub przedszkole, dlatego należy znaleźć odpowiedniego koordynatora terapii dziecka; – Rada Pedagogiczna w szkole lub przedszkolu powinna być przeszkolona w zakresie postępowania z dzieckiem z MW; – trzeba zadbać o usuniecie czynników podtrzymujących; stosownie do wieku dziecka przeprowadzamy z nim rozmowę, informując go o celach terapii i planowanych działaniach; Podstawą udanej terapii jest zgodna współpraca w obrębie trójkąta rodzic – koordynator/placówka edukacyjna – dziecko. W praktyce jednak taka idealna sytuacja nie występuje często. Nie powinno to nas jednak zniechęcać do podejmowania działań. W takiej sytuacji należy po prostu dostosować nasze plany do zastanej sytuacji. Terapia dziecka trwa 24h/dobę i obejmuje głównie działania nieformalne prowadzone przez wychowawcę, koordynatora w przedszkolu/szkole oraz równoległe działania rodziców w domu oraz poza domem w kontaktach społecznych (tamże). Planowanie terapii: – należy znaleźć w placówce koordynatora, czyli osobę, która będzie ambasadorem dziecka w przedszkolu/szkole/placówce. Koordynator jako pierwszy będzie wprowadzany przez rodzica w proces terapii dziecka w placówce. Koordynatorem może zostać osoba z grona pedagogicznego (najczęściej psycholog/logopeda/wychowawca)- wiedza osoby nt. mutyzmu wybiórczego jest mniej istotna niż cechy osobowościowe, tj. Osoba otwarta, pełna empatii i życzliwa (tamże); – po zebraniu wszystkich informacji dotyczących dziecka (informacje od rodziców, nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznej, diagnozy specjalistycznej) zespół określa mocne i słabe strony dziecka; – nazywa się główne problemy; – ustala się bliższe i dalsze cele działania, a by ukierunkować pracę całego zespołu; ważne aby formy oddziaływań terapeutycznych uwzględniały aktualne możliwości dziecka; – specjalista przydziela konkretne działania rodzicom i nauczycielom; – specjaliści ( na bieżąco wspierają rodziców i nauczycieli dzieci z MW, prowadzą szkolenia całej kadry w danej placówce, inicjują grupy wsparcia; – każdy członek zespołu wykonuje przydzielone zadania, utrwala efekty ( Poradnik… Wdrożenie i realizacja terapii ( Monitorowanie Generalizacja mowy Zalecenia dla nauczycieli dziecka z zespołem Aspergera i mutyzmem wybiórczym (tamże Otoczyć dziecko fachową, ale dyskretną opieką. Wspierać, ale nie osaczać dziecka. Pomagać, ale nie wyręczać. Mieć dużo cierpliwości i zrozumienia, szczególnie w przypadku zachowań trudnych. Starać się usuwać bodźce lub nie prowokować sytuacji, które wyzwalają u dziecka złość i agresję. Wytłumaczyć dziecku, co spowodowało złość i uczyć alternatywnych sposobów jej rozładowywania. Współpracować ściśle z rodzicami dziecka, korzystać z wypracowanych już przez nich sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, aby reakcje otoczenia były spójne. Nazywać i rozpoznawać emocje. Uczyć rozpoznawania mowy niewerbalnej. Tłumaczyć zachowania niepożądane, umiejętnie zauważać pozytywne i empatyczne okazywanie uczuć wobec osób z otoczenia (kolegów, nauczycieli); Komunikaty słowne kierowane do dziecka powinny być krótkie, jednoznaczne, sugestywne i polecenia do wykonania powinny być zrozumiałe dla dziecka. Należy robić przerwy między wypowiedzianymi zdaniami, aby dziecko miało czas na ich przetworzenie. Nie należy zwracać uwagi na ton i melodię głosu dziecka. Dziecko czasem lepiej rozumie polecenie w formie napisanego tekstu. Jeżeli dziecko nie czyta, wówczas przy przekazywaniu polecenia można wykorzystać piktogramy lub kolorowe obrazki dla lepszego zrozumienia zadania. Rozwijać umiejętność rozumienia innych ludzi, siebie, sytuacji, uczyć interakcji społecznej z innymi. Dążyć do integracji z grupą rówieśniczą. Jeżeli dziecko obrazi słownie lub w inny sposób nauczyciela, wówczas nie należy krzyczeć, tylko należy wytłumaczyć, dlaczego nie należy tak postępować. Dążyć do podniesienia poczucia własnej wartości, unikać niespodzianek, nagłych zmian. Każda zmiana powinna być zaplanowana, żeby dziecko mogło oswoić się z myślą, że dziś będzie inaczej. Należy pamiętać, że dziecko ma problemy z kontaktem wzrokowym z rozmówcą, co nie oznacza, że nie słucha. Dziecko słyszy i doskonale rozumie otoczenie, tylko musi mieć czas na przetworzenie i udzielenie odpowiedzi. Należy zapewnić dziecku w miarę możliwości ciszę i wyeliminować dystraktory, które zakłócą odbiór i rozumienie mowy otoczenia. Należy często wyjaśniać znaczenie słów, powiedzeń. Umożliwić dziecku realizację jego zainteresowań; można je wykorzystać na zajęciach. Podczas pracy z grupą należy dopilnować, aby dziecko miało parę i mogło wykonać zadanie z rówieśnikiem. Budowanie kontaktów społecznych dziecka jest bardzo ważnym elementem oddziaływania wychowawczego. Jasno należy omówić zasady pracy w grupie, określić zachowania pożądane i niewłaściwe. Należy traktować dziecko z MW i ZA tak, jak inne dzieci. Nie mówić do innych o dziecku/uczniu przy nim. To, że nie mówi, nie znaczy, że nie myśli. Nie zmuszać ucznia do mówienia jeśli wiadomo, że w danej chwili nie może nic powiedzieć- gdy będzie gotowy, odpowie głośno na pytanie. Nie należy pytać go codziennie:”Czy dziś coś powiesz w przedszkolu/szkole?”. Nie powinno się traktować milczenia ucznia jako próby manipulacji i nie należy odbierać tego jako osobistej porażki. Nie wyręczać ucznia, kiedy ktoś go o coś zapyta, poczekać 5 sekund, on musi pomyśleć, zebrać siły, odblokować swoją napiętą krtań. Nie zadawać otwartych pytań, należy zamienić je na pytania zamknięte z możliwością odpowiedzi: tak, nie lub odpowiedzi niewerbalnej. Zachęcać ucznia do wyboru: kredkę czerwoną czy niebieską, on potrafi wskazać palcem. To pomaga mu zbudować pewność siebie, nie należy decydować za ucznia! Nie powinno się zmuszać ucznia do mówienia zwrotów grzecznościowych. On je zna, ale nie jest jeszcze gotowy, by je mówić. To jest trudne! Jeśli uczeń się odezwie należy zareagować naturalnie. Ukryć swoje zdziwienie i zachować się jakby mówił od zawsze. Opracowanie: Agnieszka Hanke na podstawie dostępnej literatury Literatura: Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017 Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 19 sierpnia 2019 roku. MUTYZM WYBIÓRCZY – ASPEKTY ROZWOJU MOWY U DZIECKA 5-LETNIEGO. OPIS PRZYPADKU Rozdział I Prezentacja 5-letniego dziecka z mutyzmem – metodologia badań własnych Analiza obserwacji dziecka na tle grupy przedszkolnej Adrian uczęszcza do przedszkola od września 2014 roku. Jest chłopcem urodzonym 27 kwietnia 2009 roku i ma skończone 5 lat. Niebawem będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Aktualnie chodzi w miarę regularnie do przedszkola. Duża absencja wynika z ciągłych chorób układu oddechowego. Chłopiec rozmawia jedynie w domu z najbliższą rodziną, a po przyjściu do przedszkola i pożegnaniu się z rodzicem milknie. Matka chłopca twierdzi, że jest on dzieckiem pogodnym, wesołym, skłonnym do psot. Adrian powoli odnajduje się w nowych dla niego warunkach przedszkolnych. Nabywa umiejętności, poszerza swoją wiedzę na temat otaczającego go świata. Jest chłopcem cichym i spokojnym. Nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami, stroni od nich. Jest nieśmiały, napięty, lękliwy i zahamowany. Nowe sytuacje i zadania wywołują u niego zdenerwowanie. Zamyka się i wycofuje, jest niepewny swoich możliwości. Adrian nie wypowiada się na tle grupy, pojedyncze wyrazy wypowiada bardzo cichym głosem i zwykle to dzieci „mówią” za niego, np. w przypadku sygnalizowania swojej potrzeby. Najczęściej potrafi odpowiedzieć skinieniem lub kręceniem głowy. Do nauczycielki wypowiada krótkie zdania, ale tylko w kontakcie indywidualnym. Zabawy dziecka polegają głównie na manipulowaniu drewnianymi klockami. W czasie zabaw dowolnych często siada przy stoliku i rysuje, nie przyłącza się do zabaw innych dzieci. Po przeprowadzeniu badania gotowości szkolnej chłopiec wykazuje przeciętny poziom. Potrafi klasyfikować przedmioty, rozpoznaje litery, dzieli na sylaby wyrazy o prostej budowie fonetycznej, nie głoskuje. Z pomocą nauczyciela układa historyjki obrazkowe. Rozróżnia strony prawą i lewą, a także stosunki przestrzenne. Prace plastyczne wykonuje starannie, dba o dobór kolorów, chętnie i dużo rysuje. Wykazuje aktywność i zaangażowanie w ćwiczeniach gimnastycznych. Podejmowana aktywność plastyczna i ruchowa sprawia dziecku radość, a także wywołuje u niego uśmiech i chęć współpracy z rówieśnikami i nauczycielem. Nie bierze udziału w uroczystościach przedszkolnych, odchodzi na bok lub przebywa na widowni z rodzicem. Analiza wywiadu z matką [1] Po przeprowadzonym wywiadzie z matką Adriana uzyskałam pewne informacje na jego temat. Chłopiec urodził się zdrowy i według mamy rozwijał się prawidłowo. Pierwsze słowa wypowiedział, gdy skończył 1. rok życia i były to mama, tata, baba, daj. Później słownik dziecka się wzbogacał, pojawiało się coraz więcej nowych wyrazów, pierwsze zdania pojawiły się około 2. roku życia. Niepokój u matki zaczęły wzbudzać reakcje chłopca na nowe otoczenie, obce osoby. Chłopiec zamykał się w sobie, był wystraszony, nie rozmawiał z nikim. Matka zdecydowała w wieku 4 lat posłać dziecko do przedszkola. Nauczycielka po pierwszym półroczu zwróciła się z prośbą do matki o skierowanie chłopca do specjalisty, gdyż zauważyła, że chłopiec w ogóle nie komunikował się z otoczeniem, nie podejmował jakichkolwiek działań na zajęciach. Matka poparła nauczycielkę i udała się do specjalisty, który stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy. Dziecko osiągnęło gotowość szkolną na poziomie przeciętnym. Jednak według matki, jak i wychowawcy, stwierdzona diagnoza będzie problemem dla dziecka w zdobywaniu umiejętności szkolnych i funkcjonowaniu w klasie. Chłopiec musi być pod opieką psychologa i logopedy. Analiza opinii logopedycznej Jak wynika z wywiadu z matką, do poradni psychologiczno-pedagogicznej Adrian trafił w lutym 2015 roku. Na badanie został skierowany na prośbę matki i nauczycielki przedszkola, z powodu ograniczonego kontaktu słownego. W trakcie badania podjęto próby nawiązania kontaktu i odblokowania, ale chłopiec był bierny, bez kontaktu słownego. Dlatego też wymagał kolejnej wizyty. Wówczas stwierdzono, że chłopiec jest nieśmiały, zalękniony i napięty. Odpowiadał na pytania kiwnięciem głowy, raczej chętnie spełniał polecenia oraz podejmował działania. Nie udało się natomiast nawiązać kontaktu słownego. Wydano opinię psychologiczno – pedagogiczną, w której stwierdzono mutyzm wybiórczy. W wydanej opinii zawarto zalecenia dla nauczyciela i rodzica w pracy z chłopcem, a także zastosowanie działań terapeutycznych w 9 etapach wg. A. Heżyk. Rozdział II Przykładowy program logopedyczno-edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym Idea programu Komunikacja jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka i najważniejszym sposobem porozumiewania się. Jest jednym z najistotniejszych czynników bytowania każdego człowieka. Należy pamiętać, że jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i bardzo złożone. Porozumiewanie się jest kluczem do poznawania siebie, otaczającej rzeczywistości, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie zjawisk, przedmiotów, zdarzeń. Z kolei umiejętność komunikowania się z drugim człowiekiem jest źródłem odkrywania i wymiany informacji, a także jest jednym z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Jak wiadomo, komunikacja nie jest wcale tak łatwa, bardzo często w procesie tym pojawia się problem i patologia. Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Należy do procesów jednolitych, ale zależnie od aspektów badań możemy w nim wyróżnić czynności nadawania mowy, czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst.[2] Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji dziecko jest w stanie wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Niestety, z przykrością należy stwierdzić, że z różnych przyczyn nie u wszystkich dzieci mowa rozwija się tak samo. Są dzieci, które łatwo przyswajają język, i takie, które miewają z tym trudności. Ma na to wpływ wiele czynników. Jednym z zaburzeń mowy jest mutyzm wybiórczy. Jego specyfika polega na niemożności mówienia w niektórych sytuacjach społecznych (w innych sytuacjach dziecko jest w stanie mówić w sposób adekwatny do swojego wieku). Jest to zaburzenie wieku dziecięcego, którego podłożem jest lęk. Istotne jest to, iż zaburzenie to nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. Należy pamiętać, że tylko wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy tego zaburzenia. Istotne jest uświadomienie rodzicom, że jakiekolwiek wywieranie na dziecku presji odnosi skutek przeciwny od zamierzonego. W takiej sytuacji bardzo ważne jest okazywanie zrozumienia oraz cierpliwość. Istotnym celem pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór i opracowanie dróg porozumiewania się z nim. Trzeba tutaj szukać sposobów, które pozwolą dziecku uniknąć izolacji. Zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy logopedyczno-edukacyjno-terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące odpowiedni start szkolny dziecka i wpływający na jego przyszłe życie. Należy pamiętać, iż skuteczne pokonywanie mutyzmu wybiórczego wymaga ścisłej współpracy pomiędzy rodzicami, dzieckiem i placówką, do której uczęszcza dziecko. Warunki wdrożenia programu Opracowany program przeznaczony jest dla 6-letniego chłopca, który od września 2015 roku będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jest to dziecko ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym. Zajęcia odbywać się będą w szkole. W celu podniesienia efektywności terapii służącej usprawnianiu mowy zalecane jest: Okazywanie cierpliwości i zrozumieniaBycie w ciągłej gotowości do pomocy, ale nie narzucanie sięObserwowanie, uczenie się niewerbalnych sygnałów, które daje nam dziecko, aby pokazać nam, że jest gotowe iść dalejZapewnianie, że każda dodatkowa aktywność komunikacyjna jest dobra i ostatecznie zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest mówienie w każdej sytuacji społecznejModyfikowanie terapii w zależności od wieku dziecka, jego upodobań, stanu emocjonalnego w dniu terapiiProwadzenie dziennika, aby po każdej wizycie zapisać nowe spostrzeżenia i wnioskiWspółpracowanie z każdym, kto może nam pomóc w terapiiWspółpracowanie ze szkołą.[3] Cele programu Celem głównym jest pokonanie lęku dziecka przed wypowiadaniem się. Cele szczegółowe: nawiązanie relacji społecznych z rówieśnikami i nauczycielemzwiększenie pewności dziecka i samoakceptacjidostrzeżenie mocnych stron dzieckakształtowanie umiejętności samodzielnego komunikowania się w różnych sytuacjachkształtowanie umiejętności werbalnego komunikowania swoich potrzebaktywne, samodzielne uczestniczenie w życiu społecznymwspomaganie rozwoju emocjonalnego i społecznegosamodzielne radzenie sobie z napotkanymi trudnościami. Program ma na celu przełamanie bariery w porozumiewaniu się, a więc rozwijanie sfery emocjonalnej, która jest szczególnie zaburzona. Dostosowanie wymagań, w tym procedury osiągania celów Proponowany program przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć oraz środków dydaktycznych do indywidualnych potrzeb i możliwości chłopca. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, która jest istotnym elementem programu, czyli zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego otoczenia dziecka. Program zawiera propozycję ćwiczeń, zadań i środków dydaktycznych, które można stosować nie tylko podczas terapii indywidualnej prowadzonej w gabinecie specjalisty czy szkole, ale również w domu lub podczas zajęć grupowych. Przykładowy program Niniejszy program jest jedynie propozycją, którą każdy pracujący z dzieckiem mutystycznym może wzbogacić o własne pomysły lub nowe treści. Metody pracy: logopedycznezwiązane z komunikacją wspomagającą niewerbalnąkomputerowe wspomaganie mowyetapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk. Formy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowy Podane metody posiadają cechę szczególną i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy: Zasada systematyczności i rytmicznościZasada stopniowania trudnościZasada utrwalaniaZasada indywidualizacjiZasada aktywnego i świadomego udziałuZasada polisensoryczności działańZasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych. Treści kształcenia Treści programu realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej, dodatkowo zostaną rozbudowane o elementy terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne programu edukacyjno-terapeutycznego dla dziecka z mutyzmem wybiórczym: Aktywizowanie do komunikowania się na wszystkich dostępnych poziomach (oddech, postawa ciała, wyraz oczu, gestykulacja, mimika, mowa). Przekonanie dziecka o efektywności jego komunikatówWyszukiwanie dla dziecka optymalnego sposobu komunikowania się ze środowiskiemNadawanie informacji: sygnalizowanie, czyli przesyłanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych (gest, mimika, mowa ciała) i werbalnych, udzielanie informacji o stanach emocjonalnych, przekazywanie wiadomości w określonych sytuacjach, przezwyciężanie lęku komunikacjiOdbieranie informacji: odbiór sygnałów i bodźców, rozumienie dotyku, mimiki, gestu, słuchanie i wykonywanie prostych poleceńUczenie prowadzenia dialogu w interakcji: dziecko-nauczyciel, nauczyciel-dziecko, dziecko-dzieckoRównolegle z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat mowy. Etapy pracy z dzieckiem: Bierna obserwacja dzieckaIdentyfikacja reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczniemIndywidualne rozmowy nauczyciela z rodzicem w obecności chłopcaNagranie na dyktafon czytanego przez dziecko tekstu w domu. Odsłuchiwanie nagrania w klasie wśród rówieśników, również przygotowanych przez dzieci w domu, ćwiczenie odgadnięcia autorów nagrań. Ujawnienie właściciela głosu dotychczas nieznanego nikomuRozszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z chłopcemWdrożenie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przezwyciężanie nieśmiałości dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się uczniówWłączanie chłopca do wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej (prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnego)Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas zajęć, redukowanie napięcia, uruchomianie zablokowanych emocji przez śmiech i mądre stosowanie humoru (elementy metody Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne)Postępowanie z uczniem jak z innymi dziećmi, z uwzględnieniem jego możliwościPostępowanie z uczniem w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i metodę „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i zadańWłączanie chłopca w uroczystości szkolneStałe monitorowanie zachowań dziecka, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię dziecka. Ćwiczenia wykorzystywane w terapii: Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowyĆwiczenia słuchoweĆwiczenia percepcyjno-motoryczneĆwiczenia percepcji wzrokowejĆwiczenia myśleniaĆwiczenia pamięciĆwiczenia umiejętności naśladowaniaĆwiczenia ortofoniczne. Podsumowanie Rozpoczynając terapię dziecka mutystycznego należy zadbać o bardzo dobry kontakt z rodzicami i włączyć ich aktywnie do uczestnictwa w procesie terapeutycznym. Ponieważ to właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu, a rodzina to pierwsi i jednocześnie najlepsi nauczyciele, musimy zadbać, aby rodzice mieli świadomość swoich i naszych działań, i aby z zaangażowaniem się w nie włączyli. Postępowanie z dzieckiem mutystycznym wymaga wielkiej cierpliwości i taktu. Podczas zajęć w placówce oświatowej dziecko powinno być otoczone miłością, zrozumieniem dla jego problemów, a co najważniejsze, powinno czuć się bezpiecznie. Trzeba umożliwić dziecku rozwijanie jego zainteresowań, budować poczucie własnej wartości, a także zadbać o to, aby uwierzyło we własne siły, możliwości i pokonało lęk przed kontaktem werbalnym. Należy eliminować poczucie zagrożenia, które cały czas towarzyszy dzieciom mutystycznym. Stale trzeba pamiętać, iż nie wolno niczego robić na siłę, stosować gróźb, tanich obietnic czy zawstydzania – każde dziecko z mutyzmem ma prawo samodzielnie wybrać sobie czas, miejsce i osobę, z którą nawiąże kontakt werbalny. Istotnym elementem jest również pamiętanie o chwaleniu dziecka za każde wypowiedziane słowo – podnosi to poczucie własnej wartości w dziecku i chęć do dalszego mówienia. Odpowiednia terapia może przyczynić się do poprawy funkcjonowania dziecka. Zakończenie Analizując dostępną literaturę, ważne jest, aby nauczyciel miał świadomość i wiedział, co powinno go zaniepokoić i jakie zachowania w grupie rówieśników przejawia dziecko mutystyczne. Należy zastanowić się, czy w czasie pobytu dziecka w placówce wychowawca kiedykolwiek usłyszał jego głos, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach. Trzeba pamiętać, że dziecko mutystyczne jest grzeczne, przestrzega norm społecznych, wykonuje polecenia, jest postrzegane jako nieśmiałe i nie zwraca większej uwagi nauczyciela. Przy dużej grupie dzieci, ciągłym pośpiechu i ogromie obowiązków łatwo przeoczyć dziecko, które posłusznie wykonuje zadania, ale nie wydobywa z siebie głosu. Innym ważnym elementem jest to, iż dziecko mutystyczne zwykle nie różni się od swoich rówieśników pod względem wyglądu zewnętrznego, jednak zainteresowanie powinna wzbudzić zgarbiona postawa ciała, widoczne silne napięcie mięśni, unikanie kontaktu wzrokowego, czy fryzura osłaniającą twarz. Odnosząc mutyzm wybiórczy do gotowości szkolnej i późniejszej nauki chłopca w szkole, nauczyciel musi uwzględnić jego deficyty i możliwości. Dzięki temu dziecko nie będzie odczuwało lęku, że jest negatywnie czy pozytywnie wyróżnione z powodu braku mówienia. Wychowawca powinien dążyć do wspomagania go w osiąganiu sukcesów, co wzmocni jego poczucie wartości. Należy pamiętać, że poziom funkcjonowania intelektualnego dzieci z mutyzmem wybiórczym zazwyczaj nie różni się na tle rówieśników. Co więcej, zdarza się, że ich sfera poznawcza jest bardzo dobrze rozwinięta. Kluczową kwestią w przypadku tych dzieci jest sposób egzekwowania wiedzy, który powinien uwzględniać ich deficyty i być dostosowany do ich możliwości. Pamiętajmy jednak o stymulowaniu w kierunku uzyskania kontaktu werbalnego. Mutyzm wybiórczy może w znaczący sposób utrudniać funkcjonowanie dziecka w szkole oraz w innych sytuacjach społecznych. Bez zapewnienia mu odpowiednio wczesnej pomocy objawy mogą się nasilać w szybkim tempie, co negatywnie wpływa na późniejszy postęp terapii. Tak jak w przypadku wielu innych zaburzeń, wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy mutyzmu wybiórczego. Oczywiście dziecko nie spełnia kryteriów dojrzałości i gotowości szkolnej, skoro w badaniu uwzględnia się również rozwój społeczny dziecka, umiejętności komunikowania się (czy wykonuje, rozumie polecenia, czy odpowiada na pytania, czy utrzymuje kontakt wzrokowy w czasie rozmowy itd.) oraz rozwój emocjonalny. Mutyzm wybiórczy świadczy o zaburzeniach w tych obszarach, które dziecko przy pracy rodziców i terapeutów może nadrobić, ale w swoim, indywidualnym i trudnym do przewidzenia jedynie na okoliczność zbliżającego się roku szkolnego tempie. Pamiętajmy, że mutyzm wybiórczy jest wyleczalny i nie musi stanowić znaczącej bariery w aktywności szkolnej dziecka. Ważne jest, by stwarzać mu możliwości osiągania wyzwań w sposób dla niego dostępny, np. poprzez nagrywanie jego wypowiedzi i odtwarzanie w grupie (za jego zgodą), indywidualne odpowiedzi czy posługiwanie się umówionymi znakami. Załącznik nr 1 Wywiad z matką chłopca z mutyzmem 1. Kiedy stwierdzono mutyzm u Pani dziecka? 2. Jakie cechy zachowania przejawia Pani syn? 3. Kiedy syn wypowiedział pierwsze słowo i jakie ono było? 4. Kiedy syn zaczął mówić zdania? 5. Z kim syn najczęściej przebywa i jak reaguje na wizyty gości w domu? 6. Jak porozumiewa się syn w domu, z rodziną? 7. Jaki jest obecnie zasób słownictwa syna? 8. W jaki sposób starała się Pani zdobyć informacje dotyczące mutyzmu? 9. Czy dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? 10. Czy kontaktuje się Pani z innymi rodzicami, których dzieci również chorują na mutyzm? 11. Czy w tym przedszkolu nauczyciel główny ma dodatkową pomoc w osobie nauczyciela wspomagającego? 12. Czy często wychodzi Pani z dzieckiem poza otoczenie przedszkola, czy raczej pozostajecie w domu? 13. Czy Pani dziecko osiągnęło gotowość szkolną? 14. Czy Pani zdaniem mutyzm będzie wpływał na prawidłowe funkcjonowanie dziecka w szkole? 15. Czy zdaniem wychowawcy wpływ choroby będzie miał znaczenie na funkcjonowanie prawidłowe dziecka w szkole? Literatura Andrzejewska M., Czym jest mutyzm wybiórczy, [on-line], htpp:/ T., Mutyzm-wybrane zagadnienia, „Logopedia” 2006, nr L., Ireland C., Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć, REBIS, Poznań G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa PWN, M., Epidemia milczenia, „Wprost” 2006, nr R., Scott S., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Wyd. PFZM, Lublin L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin A., Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd Logopedyczny” 2014, nr 1/ K., Wady wymowy możemy usunąć: poradnik logopedyczny, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce1998. Michalska L., Marku, powiedz…, „Rewalidacja” 2005, nr E., Mutyzm dziecięcy (symptomatologia, klasyfikacje i próby zarysu terapii), Roczniki pedagogiki specjalnej Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia, Wyd. Naukowe WSP, Kraków H., Opowieści terapeutów: [autyzm, uszkodzenia organiczna, choroba sieroca, nadruchliwość, hipochondria, mutyzm, zespół Downa, problem ojca], WSiP, Warszawa B., Logopedzi jako specjaliści pomagający dzieciom z mutyzmem wybiórczym, [on-line], htpp:/ I., Logopedia, Wyd. PWN, Warszawa R., Haith Miller Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa K., Mutyzm wybiórczy w praktyce, „Edukacja i Dialog” 2006, nr E., Postępowanie nauczyciela klas początkowych w pracy z dzieckiem mutystycznym, „Nauczanie Początkowe: kształcenie zintegrowane”, 2003/2004, nr B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP, Warszawa B., Mutyzm wybiórczy: charakterystyka przyczyn i objawów, „Wszystko dla Szkoły” 2005. Autor: Barbara Wawak – Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna [1] Załącznik nr 1 [2] L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1989, s. 12. [3] A. Kiepiela-Koperek, Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd logopedyczny” 2014 nr 1/12. Gdy dziecko przestaje mówić w niektórych sytuacjach, np. w szkole lub przedszkolu, jednocześnie w domu komunikując się bez problemów, możemy podejrzewać mutyzm wybiórczy. Najprościej tłumacząc, możemy podać dość popularny przykład: dziecko w domu nie ma problemów z mówieniem, a w przedszkolu milknie. W takich sytuacjach często myśli się o nieśmiałości dziecka i rodzice nie doszukują się nieprawidłowości. Najczęściej mutyzm ma podłoże psychologiczne i ma związek z lękiem, a nawet fobią. Diagnoza jest trudna i wymaga w pierwszej kolejności wykluczenia zaburzeń słuchu oraz neurologicznych przyczyn zaburzeń mowy. Kolejnym krokiem jest wyłączenie poważniejszych trudności w wymowie, takich jak jąkanie, autyzm, opóźnienie umysłowe, czy uszkodzenie ośrodków mowy. Zaburzenia mowy, jak np. jąkanie jest jedynie cechą towarzyszącą, a nie przyczyną zaburzenia. Dzieci z mutyzmem selektywnym funkcjonują zazwyczaj w normie intelektualnej i rozwojowej. Potrafią mówić, mogą być bardzo gadatliwe w wybranym przez siebie otoczeniu – najczęściej w domu rodzinnym. Może się jednak zdarzy, że bliskie osoby dziecka, np. dziadkowie mogą nawet nie usłyszeć jego głosu. W pewnych sytuacjach dzieci z mutyzmem mogą być radosne i chętnie angażować się w zabawy, natomiast nie mogą wydobyć z siebie głosu lub tylko szepczą. Mówienie wiąże się z odczuwaniem wysokiego poziomu lęku przed którym dziecko się broni i wybiera komunikację za pomocą gestów, mimiki i pisma. W sytuacjach społecznych dzieci z mutyzmem mają uczucie ściśniętego gardła, które nie pozwala im zabrać głosu. Z tego powodu mogą unikać uczestniczenia w zajęciach grupowych – szczególnie jeśli wiążą się one ze spotkaniem nowych osób. Gdy dziecko z mutyzmem wybiórczym spotyka nowo poznaną osobę, może stać nieruchomo lub unikać kontaktu wzrokowego. Może występować niechęć do nowych smaków, potraw, niechęć do zmian. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres który wzmaga lęk. Dzieciom jest dużo łatwiej nawiązać relacje w kameralnej atmosferze i w otoczeniu rówieśników. Objawy mutyzmu mogą mieć różne natężenie. Wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia – dzieci nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby. mutyzm lekkiego stopnia – dzieci mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole: mogą sygnalizować swoją obecność, np. rozmawiać z jednym nauczycielem, natomiast z innymi już niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy. Zarówno dzieci z lekką postacią mutyzmu, jak i dzieci z ciężką postacią wymagają takiej samej terapii i wsparcia w środowisku domowym i szkolnym. Mutyzm wybiórczy nie dotyczy sporadycznych sytuacji. Jest stały w czasie. Dotyka częściej dziewczynek niż chłopców. Trudności najczęściej pojawiają się między 3 a 5 rokiem życia. Nieleczony mutyzm z czasem może się utrwalić . Jeśli dziecko nie otrzyma pomocy terapeutycznej, może dojść do wniosku, że nikt go nie rozumie. W efekcie tego możliwe jest, iż dziecko wybierze izolowanie się. Terapia polega na budowaniu poczucia wartości i bezpieczeństwa, a także pracy nad obniżeniem lęku dziecka. Praca terapeutyczna zaczyna się od komunikacji niewerbalnej, następnie dźwięków i szeptu, a na końcu głośnych słów. Należy dać dziecku jak najszerszą możliwość wyrażania trudnych uczuć oraz lęku w danej sytuacji poprzez rysunek. Tłumienie uczuć powoduję ich kumulację. Uczucie wyrażone staje się łatwiejsze do zniesienia. W sytuacji, gdy dziecko wyraża swój lęk mówiąc o nim bądź rysując, konfrontuje się ze swoimi uczuciami. Zaczyna lepiej rozumieć siebie. Dziecko zapytane o to, dlaczego nie mówi, często nie udzieli nam odpowiedzi. Dla rozwoju komunikacji ogromne znaczenie ma relacja terapeuty z dzieckiem. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem w terapii jest wyposażenie rodziców w umiejętności i narzędzia służące do pracy z dzieckiem. Rodzic jako najlepszy ekspert od swojego dziecka będzie gotowy udzielić mu wsparcia w każdej sytuacji. Wczesna diagnoza daje większe szanse na leczenie, ponieważ mutyzm jest bardziej podatny na terapię w początkowej fazie. Pamiętajmy o tym, kiedy zaobserwujemy pierwsze niepokojące objawy, warto skonsultować je ze specjalistą. Psycholog dzieci będzie odpowiednią osobą do tego, by rozwiać nasze wątpliwości. Bibliografia Mutyzm wybiórczy Maggie Johnson, Alison Wintgens Bystrzanowska M. Mutyzm wybiórczy . Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów Przyjmuję pacjentów stacjonarnie w ramach wizyt prywatnych „psycholog warszawa” lub online w ramach wizyt „psycholog online„ Śledź nas na Facebooku i na Instagramie! Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzeniem musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi. Najskuteczniejsza strategia w podejściu do zaburzeń lękowych Badania przeprowadzone przez National Institute of Mental Health wykazały, że zaburzenia lękowe są najczęstszym problemem zdrowia psychicznego (Bourne 2011). Fobie i problemy lękowe od zawsze były przedmiotem badań specjalistów z dziedziny psychiatrii i psychologii. Mimo iż od lat wiadomo, że najskuteczniejszą formą terapii zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna, cały czas opracowywane są nowe metody terapii zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży w tym nurcie (Creswell, Willetts 2014). Naukowcy i praktycy poszukują różnych metod łagodzenia lęku. W ciągu ostatnich kilku lat dokonał się znaczący postęp w podejściu do mutyzmu wybiórczego. Dzięki pracy Maggie Johnson i Alison Wintgens (2018) wiemy, że najkorzystniejszą formą pomocy osobom dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest metoda małych kroków. Metoda ta została opracowana głównie na podstawie technik behawioralnych, ale korzysta również z technik poznawczych. Z uwagi na częste współwystępowanie innych problemów u dzieci z MW autorki mówią np. o wpływie negatywnych myśli na samopoczucie, konieczności relaksacji czy pozytywnej wizualizacji. Techniki małych kroków mają potwierdzoną 96-procentową skuteczność (Johnson, Wintgens 2001, 2015 za: Johnson, Wintgens 2018). Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzenia musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi, np. w szkole, przedszkolu, na placu zabaw czy sklepie. W pracy z MW nie będzie więc skuteczna sama terapia indywidualna czy zwykła terapia logopedyczna. Zazwyczaj nie są również sprzyjające formy terapii grupowej, ponieważ dziecko z MW zwykle nie będzie w stanie się na niej odzywać. Niestety, na skutek ciągłego braku wiedzy często dzieciom z MW zalecane są Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, psychologiczna terapia indywidualna w gabinecie, trening umiejętności społecznych (TUS), socjoterapia, grupowe zajęcia terapeutyczne dla dzieci nieśmiałych, wyjazdy terapeutyczne, terapia EEG Biofeedback, terapia SI, indywidualna terapia logopedyczna, pedagogiczna i wiele innych. Nie są to metody przeznaczone stricte do pracy w pokonywaniu mutyzmu wybiórczego. Powyższe formy terapii mogą być stosowane u dzieci z MW tylko, jeśli dziecko mówi już swobodnie lub przejawia inne poważne problemy wynikające z innych zaburzeń. Każdy rodzaj terapii zaburzeń dodatkowych powinien uwzględniać u dziecka występujący mutyzm wybiórczy, a zajęcia muszą zostać zorganizowane tak, aby nie pogłębiać lęku przed mówieniem. Każde podjęcie terapii innej niż metoda małych kroków u dziecka z MW musi być poprzedzone metodą sliding-in lub modelowaniem z terapeutą (Pałac-Nożewska 2020).POLECAMY Etapy swobodnego mówienia Wszystkie działanie terapeutyczne muszą uwzględniać etap komunikacyjny, na którym znajduje się dziecko, a także obciążenie komunikacyjne (Johnson i Wintegns 2016, 2018, s. 103, 129). Skuteczne metody pracy nad mutyzmem wybiórczym 1. Edukacja Edukacja jest pierwszym, podstawowym i niezbędnym krokiem w terapii mutyzmu wybiórczego. Chcąc skutecznie pomagać, trzeba najpierw zdobyć rzetelną wiedzę. Edukacja musi obejmować przede wszystkim rodziców, nauczycieli i specjalistów zajmujących się dzieckiem. Dobrze jest jednak, gdy wiedzę na temat MW mogą zdobyć wszystkie osoby z otoczenia dziecka. Bez zrozumienia istoty MW pomoc może okazać się bezskuteczna. Zdobywanie wiedzy powinno odbywać się w kilku formach: studiowaniu fachowej literatury, np. książki Mutyzm wybiórczy kompendium wiedzy M. Johnson i A. Wintgens, uczestniczeniu w szkoleniach i webinarach, grupach wsparcia na portalach społecznościowych, np.: „Fundacja mutyzm wybiórczy reaktywacja”, oraz specjalnych grupach wsparcia w poradniach, dedykowanych konkretnie rodzicom, nauczycielom i koordynatorom dzieci z mutyzmem wybiórczym. Warto obejrzeć film dokumentalny brytyjskiej produkcji BBC z 2009 r. „Moje dziecko nie mówi” lub „Milczące dzieci. Podejścia do mutyzmu wybiórczego”, udostępniony przez stowarzyszenie SMIRA. Dodatkowo rodzice powinni również zdobywać wiedzę na temat budowania poczucia własnej wartości dziecka. Rolą nauczycieli zaś jest przeprowadzenie z dziećmi tzw. pogadanki, przedstawiając problem dziecka. Taka rozmowa musi być jednak dostosowana do wieku grupy (klasy) i być zgodna z aktualnie szerzoną wiedzą. Czasami warto przygotować ulotki, karty, listy lub wizytówki informacyjne na temat samego zaburzenia lub (i) z informacjami na temat dziecka. 2. Przygotowanie otoczenia Przygotowanie otoczenia polega przede wszystkim na obniżeniu lęku dziecka oraz usunięciu czynników podtrzymujących. Obniżenie lęku dziecka powinno odbyć się do takiego poziomu, nad którym można zapanować. Ponadto zaopatrzenie personelu przedszkola lub szkoły w wiedzę pozwoli na szybkie wychwycenie zachowań, które podtrzymują mutyzm wybiórczy. Niestety, często wystarczy jedna osoba, która może zniweczyć postępowania terapeutyczne. Lęk dziecka należy również obniżyć, zdejmując presję na mówienie. Warto zapewnić dziecko, że nie musi się do nas odzywać, może mówić, kiedy będzie na to gotowe. Początkowo nie zaleca się nawet zadawania pytań dziecku, a w miarę upływu czasu należy je zadawać zgodnie z obciążeniem komunikacyjnym i etapem swobodnego mówienia. Takie postępowanie jest konieczne, szczególnie na forum grupy, gdzie dziecko jest wystawione na największą ekspozycję społeczną. Najważniejsze jest głośne i przyjazne komentowanie zachowań dziecka, np.: „widzę pięknego dinozaura, ciekawe, jaki to gatunek”. Ważne, aby stworzyć mu okazję do mówienia, nie wywierając na nie nacisku. Istotne jest również przygotowanie wcześniej dziecka, aby mogło zwiedzić placówkę, sale, toalety, plac zabaw lub inne pomieszczenia. Dziecko z MW należy również uprzedzać o wszystkich wydarzeniach i wyjaśniać mu, co będzie się działo. W obniżaniu lęku istotne są również poczucie humoru i dobra zabawa, która niekoniecznie wymaga mówienia. W przygotowaniu otoczenia pomocne będą różne gry i zabawki związane z zainteresowaniami dziecka. Czasami konieczne może się okazać również odwiedzenie dziecka w domu. 3. Mowa motywująca Mowa motywująca, czyli inaczej rozmowa z dzieckiem na temat lęku przed mówieniem, jest kolejnym krokiem w terapii MW. Taką rozmowę powinni przeprowadzić rodzic, koordynator, wychowawca oraz każdy specjalista zajmujący się dzieckiem. Rozmowa może być także przeprowadzona na różnych etapach funkcjonowania dziecka i w zależności od aktualnych potrzeb. W rozmowie z małymi dziećmi można wykorzystać książki, opowiadania i historyjki poświęcone tematyce MW lub lęku. Polecaną przeze mnie listę publikacji można znaleźć w grupie wsparcia MWR. Z małym dzieckiem można posłużyć się obrazkami z emocjami lub rysunkami pokazującymi stan emocjonalny i reakcje organizmu, kiedy czujemy się zrelaksowani, a kiedy odczuwamy lęk. Małym dzieciom zamiast mówić o mutyzmie wybiórczym można wyjaśnić temat, używając sformułowania „pan strach” lub „strach przed mówieniem”. Ze starszym dzieckiem można wykorzystać projekcję filmu dokumentalnego, zrobić z nim mapę mowy w formie rysunkowej lub tradycyjnej, a także pokazać „mapkę dzieci z MW” dostępną na Google Maps. Warto również omówić z nimi biologiczne uwarunkowania zaburzeń lękowych. U dzieci nastoletnich można posługiwać się terminami „mutyzm wybiórczy”, „fobia”, „lęk przed mówieniem”. W rozmowie z dzieckiem warto podawać przykłady innych lęków, z jakimi zmagają się ludzie. 4. Wygaszanie bodźca lękowego Metoda wygaszania bodźca lękowego jest bardzo częstą formą radzenia sobie z różnymi rodzajami fobii i ma swoje źródło w terapii behawioralnej. Metoda wygaszania bodźca lękowego polega na powolnym wystawianiu dziecka na bodziec lękotwó... Artykuł jest dostępny w całości tylko dla zalogowanych użytkowników. Jak uzyskać dostęp? Wystarczy, że założysz bezpłatne konto lub zalogujesz się. Czeka na Ciebie pakiet inspirujących materiałow pokazowych. Załóż bezpłatne konto Zaloguj się Mutyzm wybiórczy to zaburzenie występujące stosunkowo rzadko, jednak jego przebieg generuje wiele trudności dla ucznia oraz wspierającego go nauczyciela. W klasyfikacjach chorób medycznych mutyzm umieszcza się w grupie zaburzeń lękowych, co oznacza konieczną pracę z emocją lęku poprzez doświadczanie go w różnych, trudnych sytuacjach oraz zmianę schematu zachowania. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może stanowić duże wyzwanie dla nauczyciela w procesie dydaktycznym. Dla ucznia z diagnozą mutyzmu wybiórczego kluczowe są reakcje otoczenia, które mogą pogłębić problem lub stanowić wsparcie w jego trudnej sytuacji. Świadomość i wiedza na temat zaburzenia są istotnymi składnikami skutecznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu dziecka w szkole i grupie rówieśniczej. Dziecko z mutyzmem w rzeczywistości szkolnej Dziecko z mutyzmem wybiórczym może trafić do klasy tuż po diagnozie, wraz z posiadanym orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Wówczas sytuacja jest znacznie łatwiejsza. Nauczyciel prowadzący, podobnie jak rodzice, otrzymuje wytyczne do pracy z dzieckiem. Daje to szansę kompleksowego podejścia do rozwiązania problemu. Najczęściej uczeń jest już wówczas w terapii. Wszystkie te elementy powodują, że rokowania w zakresie wyleczenia zaburzenia są dla ucznia sprzyjające. Wielokrotnie zdarza się jednak, że dziecko trafia do klasy bez diagnozy oraz rozpoznania problemu, a z etykietką dziecka nieśmiałego, co może powodować rozmyty obraz rzeczywistej sytuacji. Zdarza się, że minie sporo czasu, zanim dorośli zorientują się, że problem ucznia wykracza daleko poza nieśmiałość. Należy jednoznacznie podkreślić, że diagnoza i terapia są w tym przypadku niezbędne, aby móc racjonalnie pomóc. Zwłaszcza, że w terapii mutyzmu wybiórczego nie stosuje się farmakoterapii. Czasami lęk przed diagnozą może leżeć po stronie rodzica lub rodziców. Wówczas opiekunowie często bagatelizują problem dziecka. Może więc zaistnieć potrzeba zobrazowania im rzeczywistej sytuacji. Wtedy nauczyciel powinien starać się przekonać bliskich do konsultacji ze specjalistą. Warto dowiedzieć się, co leży u podstaw zachowania rodziców (brak wiary w istnienie problemu, lęk przed diagnozą, złe doświadczenia własne etc.). Mając taką wiedzę, można podjąć merytoryczną dyskusję, wskazując także na możliwe trudności w rzeczywistości szkolnej oraz korzyści dla ucznia. Jeżeli nauczyciel miał już wcześniej pod swoją opieką ucznia z mutyzmem, warto przywołać taki przykład. Często pomaga to obniżyć lęk rodziców, szczególnie jeżeli opisywany przypadek ma pozytywne zakończenie. Kryteria diagnostyczne i obraz zaburzenia Rolą szkoły oraz nauczyciela nie jest, oczywiście, diagnoza. Warto jednak, aby nauczyciele i pedagodzy wiedzieli, jaki jest typowy obraz dziecka z mutyzmem wybiórczym. Kryteria klasyfikacji chorób medycznych ICD-10 są w tym względzie bardzo czytelne. POLECAMY Zgodnie z ICD-10, do postawienia diagnozy muszą być spełnione następujące kryteria: ekspresja i rozumienie języka, oceniane według standaryzowanych testów, mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka; oznacza to, że poziom rozumienia mowy jest prawidłowy i wystarczający do społecznego komunikowania się; jednocześnie pozawerbalne formy komunikowania, takie jak gestykulacja czy tworzenie nieartykułowanych dźwięków, są zachowane, możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach, czas trwania zaburzenia przekracza 4 tygodnie, nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwojowych, zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego, wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beisert, 2012). W literaturze przedmiotu często podkreśla się charakterystyczny wygląd dziecka z mutyzmem wybiórczym: głowa i ramiona przygięte do przodu, sztywne, napięte kończyny, unikanie kontaktu wzrokowego. Ucznia takiego najczęściej charakteryzują: nieśmiałość, wycofanie, lękliwość, niedojrzałość emocjonalna oraz pewnego rodzaju upór. Zachowanie dziecka jest inne w domu i poza nim. Wśród bliskich jest energiczne, wesołe, często krzykliwe, co skrajnie różni się od obrazu prezentowanego w innych środowiskach. Bardzo rzadko zdarza się, że dziecko prezentuje wzorzec przeciwstawny, czyli nie mówi w domu, a rozmawia i wypowiada się poza nim. Etiologia mutyzmu wybiórczego nie jest do końca określona. Wymienia się uwarunkowania biologiczne, uraz psychiczny pojawiający się w okresie rozwoju mowy, a także czynniki rodzinne, w tym często ograniczoną komunikację między jej członkami. W rzeczywistości jednak badacze różnią się między sobą w tym względzie, trudno więc ustalić uniwersalne przyczyny tego zaburzenia. Rolą nauczyciela będzie niejednokrotnie dostrzeżenie problemu oraz zlecenie badania przez specjalistę. Może odesłać dziecko do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gabinetu psychologa lub lekarza psychiatry dzieci i młodzieży – przy czym ten ostatni stawia tylko diagnozę, ponieważ w przypadku mutyzmu wybiórczego nie wprowadza się farmakoterapii. Finalnie jednak rodzice powinni dotrzeć do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, aby uzyskać orzeczenie dla dziecka. Rola nauczyciela wykracza więc w tym przypadku poza wyłączne skierowanie na diagnozę. Terapia dziecka z mutyzmem nie jest tylko terapią gabinetową. Idealną sytuacją jest, gdy szkoła współpracuje z psychoterapeutą dziecka. Może otrzymać wytyczne do pracy i wskazania – pomoc nauczyciela może być w tym aspekcie niezbędna, to on bowiem jest z uczniem w trudnej dla niego sytuacji. Jego reakcje i zachowanie mogą być niezwykle pomocne lub pogłębiać trudności dziecka. Zbudowanie dobrej relacji z uczniem może bardzo wspomóc proces leczenia mutyzmu. Opis przypadku Uczeń z mutyzmem może znaleźć się w każdej klasie. Poniżej opis chłopca – Franciszka, z którym miałam przyjemność pracować terapeutycznie. Na jego przykładzie można zobaczyć, w jaki sposób funkcjonuje dziecko z mutyzmem lat 7 Franek jest w I klasie szkoły podstawowej. Nie chodził do przedszkola, poszedł od razu do klasy 0 w szkole. Kiedy rodzice byli w pracy, opiekowała się nim babcia. W rodzinie Franek miał opinię bardzo nieśmiałego. Kiedy przychodzili goście – siedział nieruchomo i nie odzywał się lub chował się za plecami domowników. Co ciekawe, nawet w przypadku bliskich osób, które widywał dość często (dziadkowie, siostra mamy), był bardzo wycofany i potrzebował dużo czasu, aby stać się swobodniejszym. Rodzice zbagatelizowali ten problem, ponieważ obydwoje jako dzieci byli nieśmiali i zakładali, że problem przeminie z wiekiem. Ważnym czynnikiem był też fakt, że rodzina nie prowadziła zbyt intensywnego życia towarzyskiego, w związku z czym Franek we wczesnym dzieciństwie miał stosunkowo mało okazji do interakcji społecznych. W warunkach domowych Franciszek był wesołym, energicznym chłopcem. Lubił dużo mówić, miał talent do naśladowania innych oraz wydawania niesamowitych odgłosów. W relacji z młodszym bratem starał się przewodzić, inicjował nowe zabawy, był bardzo otwarty. Rodzice opisywali Franka jako chłopca, który lubił stawiać na swoim i był dość uparty, zauważali także jego wrażliwość – poruszała go krzywda zwierząt, miał dużo empatii w stosunku do innych. W towarzystwie, w którym czuł się swobodnie, niczym nie różnił się od chłopców w jego wieku. Problemy pojawiły się, kiedy Franek poszedł do klasy 0 w szkole podstawowej. Jego separacja od rodziców nie wykraczała poza normę rozwojową, nauczycielka zaobserwowała jednak niepokojące ją symptomy, takie jak wycofanie chłopca z grupy rówieśniczej, trzymanie się z boku, usztywniona postawa ciała – Franek sprawiał wrażenie, jak gdyby był zamrożony. Chłopiec nie odpowiadał także na pytania nauczyciela oraz kolegów. W momentach przerwy na zabawę siedział sam i zajmował się najczęściej budowaniem z klocków. Po około pół roku Franek reagował na zaproszenie jednego kolegi do zabawy, jednak w dalszym ciągu się nie odzywał – co nie przeszkadzało obu chłopcom we wzajemnych interakcjach. Zamiast mówić, Franek kiwał głową, używał mimiki, wskazywał palcem. Jednak integracja z resztą klasy oraz nauczycielem nie postępowała. Ważne, że mimo iż Franek nie uczestniczył w zajęciach werbalnie – wykonywał i rozumiał zadania i polecenia. Uzupełniał zeszyt ćwiczeń, robił prace plastyczne, uczestniczył w zajęciach ruchowych. Intelektualnie radził sobie bardzo dobrze. Nauczycielka wskazała rodzicom chłopca zaobserwowane problemy. Poprosiła o konsultację specjalistyczną. Chłopiec diagnozowany był pod kątem zespołu Aspergera, który jednoznacznie został wykluczony. Franek otrzymał diagnozę mutyzmu wybiórczego, która pozwoliła zrozumieć jego problem oraz podjąć działania terapeutyczne. Terapia Franciszka nie odbywała się tylko w gabinecie psychologa/psychoterapeuty, ale wiązała się także ze współpracą z nauczycielem prowadzącym oraz rodzicami chłopca. Jak wspomóc dziecko z mutyzmem wybiórczym w klasie szkolnej Wiele osób z otoczenia dziecka z mutyzmem nie do końca jest pewnych, które zachowania z ich strony wspierają, a z których należałoby się wycofać. Dobre rozumienie zaburzenia oraz jego specyfiki pozwala wdrożyć adekwatną pomoc. Poniżej wskazania do pracy z uczniem z mutyzmem. Jeżeli masz podejrzenie mutyzmu wybiórczego – skieruj dziecko do specjalisty. Czasami w rodzinie problem może pozostać niezauważony, a dziecko może funkcjonować z etykietką „grzecznego” lub „nieśmiałego”. W literaturze przedmiotu podaje się, że często dopiero w placówkach oświatowych problem dziecka zostaje dostrzeżony. Warto więc znać kryteria diagnostyczne i cechy charakterystyczne zaburzenia oraz specyfikę funkcjonowania dziecka z mutyzmem wybiórczym. Dziecko z mutyzmem należy traktować jak każdego innego ucznia. Parasol ochronny ze strony nauczyciela powiększa problem i dodatkowo pogłębia zaburzenie. Paradoksalnie taki sposób postępowania może obniżać poczucie wartości oraz sprawczości ucznia, wyrabiając w nim przekonanie, że nie jest samodzielny, a wręcz wymaga opieki i troski. Jeżeli dziecko uczestniczy w terapii – warto poprosić specjalistę o wytyczne do pracy. Będzie to program dostosowany do potrzeb ucznia, bazujący na jego możliwościach rozwojowych na danym etapie. Wytyczne znajdziemy także w orzeczeniu z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Warto pozostawać w kontakcie z rodzicami – mogą oni informować o postępach w terapii, ewentualnie przekazywać nowe wskazówki do pracy od psychoterapeuty ucznia. Niezwykle istotne są także informacje, które może przekazać nauczyciel na temat postępów dziecka w klasie, co pozwala dostosować proces terapii do aktualnych możliwości ucznia. Niedopuszczalne jest jednak rozmawianie przy dziecku o jego problemie. Może to być dla niego bardzo nieprzyjemne oraz stresujące. Dodatkowo może budować w jego głowie obraz tego, że sobie nie radzi. Warto dawać uczniowi możliwość odpowiedzi niewerbalnej na przykład poprzez wskazanie czy kiwnięcie głową. W toku pracy terapeutycznej po pewnym czasie powinny pojawić się pojedyncze słowa. Warto wówczas stosować pytania zamknięte, aby umożliwić korzystanie z nowej kompetencji. Taki sposób postępowania pozwala dziecku osiągnąć sukces – na tyle, na ile jest to możliwe na danym etapie pracy. Działanie to dodatkowo wpływa pozytywnie na wewnętrzny obraz siebie konstruowany przez ucznia. Zadając pytanie, unikaj zbyt intensywnego patrzenia w oczy dziecka. Może to w jego rozumieniu wywierać na nim zbyt silną presję. Pamiętaj, że dzieci z mutyzmem wybiórczym w różnym tempie osiągają zmiany. Zaakceptuj więc indywidualne tempo rozwoju. Pozbądź się oczekiwań. Dawaj dziecku polecenia, które będzie mogło wykonać bez problemu (rozdanie sprawdzianów, wytarcie tablicy itp.). Dzięki temu będzie czuło się częścią szkolnej społeczności. W ten sposób także zdobędzie większą pewność siebie. Jeżeli urządzacie przedstawienie, nie eliminuj dziecka z mutyzmem z uczestnictwa w sztuce. Wspaniale, jeżeli znajdziesz dla niego rolę dostosowaną do jego indywidualnych możliwości (w zależności od etapu terapii). Jeżeli dziecko nie odzywa się w ogóle, daj mu rolę niemówioną – jeśli takiej nie ma, warto dopisać ją do przedstawienia. Integracja jest podstawowym założeniem pomocy dziecku z diagnozą mutyzmu. Nie wyręczaj swojego ucznia. Jeżeli w twojej obecności ktoś zada mu pytanie – nie odpowiadaj za niego. Daj czas i obserwuj, co się wydarzy. Dostrzegaj i akcentuj mocne strony ucznia w innych obszarach. Postrzeganie dziecka nie może się ograniczać jedynie do tego, czy mówi, czy nie. Budowanie całościowego obrazu jest istotnym składnikiem jego postrzegania siebie. Jeżeli dziecko odezwie się – reaguj naturalnie. Zbyt emocjonalna reakcja ze strony nauczyciela może okazać się bardzo trudna dla ucznia. Czasami może doprowadzić nawet do wtórnego zamknięcia się dziecka. Nie zmuszaj do mówienia zwrotów grzecznościowych. Często zbyt duża presja na „dzień dobry” lub „do widzenia” spowalnia cały proces. Pamiętaj, że mutyzm wybiórczy to jednostka chorobowa, a nie próba manipulacji ze strony dziecka w celu uzyskania korzyści. Dlatego nie warto podejrzewać złych intencji u dziecka – należy wspierać jego przemianę. Mutyzm wybiórczy, ze względu na swoją specyfikę, jest widoczny na tle grupy klasowej. Zdarza się jednak, że dziecko z różnych względów nie dociera na diagnozę. Często u podstaw takiego postępowania znajduje się przekonanie, że dziecko z tego wyrośnie. W rzeczywistości prowadzi to często do pogłębienia problemu, gdyż wytwarza ono w sobie wiele nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z trudnościami (znajduje koleżankę lub kolegę, który udziela wypowiedzi za niego, zyskuje status osoby wymagającej pomocy/opieki – przez co jest wyręczane itp.). Napotykane trudności mogą pogłębiać wycofanie dziecka oraz obniżyć jego samoocenę, wzmocnić przekonanie o swej słabości i niezaradności. Dlatego tak ważne, aby uczniowie z mutyzmem wybiórczym byli właściwie diagnozowani oraz w odpowiednim czasie trafiali na terapię, która pomoże skorygować ich problem. W przypadku nauczyciela ważne, aby pełnił on istotne funkcje: dostrzegał nieprawidłowości rozwojowe, o ile dziecko nie trafiło wcześniej do specjalisty – odsyłał do ośrodków, gdzie może zostać postawiona właściwa diagnoza oraz aktywnie uczestniczył w procesie pomocy dziecku w klasie – realizując wytyczne oraz budując z dzieckiem dobrą, bezpieczną relację. Takie postępowanie daje duże szanse skutecznej pomocy uczniowi z mutyzmem wybiórczym. LITERATURA Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 706. Rozenek i wsp., Mutyzm wybiórczy – opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej?, „Psychiatria Polska” 2020; 54(2), s. 333–349. World Health Organization, ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, World Health Organization, Genewa 2009. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013. Ostatnio pobierane Znajdź dla siebie "(...) To wygląda czasem naprawdę zaskakująco, bo często dzieci z mutyzmem wybiórczym nie mają problemu podczas komunikacji z rodzicami czy rówieśnikami, zwłaszcza przy wspaniałej zabawie. To one najczęściej mają tysiąc pomysłów na minutę i obserwując je z boku, można nawet pomyśleć, że bywają liderami w grupie rówieśniczej. Ale tylko do pewnego momentu. Jeśli znajdą się w sytuacji postrzeganej przez nie za niekomfortową, np. podejdzie nauczyciel i o coś zapyta, natychmiast milkną jak zaklęte. Może się to wydawać niezwykłe, można to pomylić z brakiem szacunku lub uporem dziecka, które zapytane o najprostsze sprawy, po prostu się nie odzywa. Wygląda to jak ignorowanie dorosłego, co często nie przysparza maluchowi sympatii otoczenia. (...)"

dziecko z mutyzmem wybiórczym w przedszkolu